Koncepcja sadzenia drzew na Rynku Głównym z pozytywną opinią konserwatora

Zespół ekspertów Politechniki Krakowskiej ukończył opracowanie studium wykonalności i koncepcji nasadzeń zieleni na płycie Rynku Głównego.

Czterotomowe opracowanie uzyskało pozytywne stanowisko Małopolskiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie. To przełomowa informacja dla realizacji zadania z Budżetu Obywatelskiego Miasta Krakowa „Posadźmy drzewa na Rynku Głównym”.

W toku prac, prowadzonych przez zespół Politechniki Krakowskiej we współpracy z Zarządem Zieleni Miejskiej w Krakowie oraz specjalistami zewnętrznymi, ustalono warunki i wytyczne, które należy wziąć pod uwagę, planując wprowadzenie nowych drzew w obrębie powierzchni Rynku Głównego w Krakowie. Ich dokładna i szczegółowa weryfikacja stoi u podstaw przygotowanej koncepcji. Opracowanie – w sposób wyczerpujący ­– uwzględnia wszystkie istotne aspekty zmiany kompozycji zieleni na płycie Rynku Głównego w Krakowie.

- To ważny krok w kierunku zazielenienia krakowskiego Rynku. Dzięki rzeczowej i bardzo szczegółowej pracy zespołu ekspertów udało nam się stworzyć takie warunki, które sprawiły, że pozyskaliśmy pozytywną opinię konserwator zabytków. To oznacza także, że uda nam się zrealizować wolę mieszkańców wyrażoną w budżecie obywatelskim, jednocześnie zachowując historyczny charakter serca naszego miasta - mówił podczas konferencji prasowej Stanisław Mazur, zastępca prezydenta Krakowa.

Dokumentacja, przygotowana przez światowej klasy specjalistów z Politechniki Krakowskiej,  to unikatowe opracowanie. Przedstawia propozycję rozwiązań, które ochronią historyczną wartość krakowskiego Rynku, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a jednocześnie pozwolą zrealizować potrzeby mieszkańców i gości Krakowa czyli wprowadzić w tę przestrzeń więcej zieleni  – mówi prof. Andrzej Szarata, rektor Politechniki Krakowskiej.

Wytyczne i kluczowe aspekty opracowania

Dokładna i szczegółowa weryfikacja uwarunkowań ogniskowała się wokół trzech najważniejszych zagadnień:

• uwarunkowania archeologiczno-architektoniczne – mają kluczowe znaczenie w kontekście doboru rozważanych lokalizacji pod nasadzenia. Aspekt niezwykle istotny dla ochrony dziedzictwa i historii wieków minionych. Opracowanie skupiało się na zniwelowaniu konfliktu takich działań z nowymi planami w zakresie zwiększania ilości zieleni w obrębie rynku.

• uwarunkowania widokowe i ochrona tych powiązań oraz widoków, które stanowią kluczowe dziedzictwo – przełożyły się na analizę wpływu nowych rozwiązań i propozycji na obecne relacje. Forma, liczba, wielkość nowych drzew na rynku musi uwzględniać podlegające ochronie uwarunkowania widokowe.

• uwarunkowania historyczne i współczesne w kontekście doboru gatunkowego – dobór gatunków drzew stanowi wypadkową historycznych założeń oraz współczesnych wymagań środowiskowych. Analiza mocnych i słabych stron istniejących nasadzeń ma również ogromne znaczenie dla stworzenia trwałej, przez co długoterminowej koncepcji nowego układu zieleni na rynku.

 Gdzie nowe drzewa na Rynku?

Wszystkie wskazania służb konserwatorskich oraz różnorodne aspekty działań prowadzonych przez specjalistów Politechniki Krakowskiej krystalizują się w odpowiednim wyznaczeniu miejsc, w których na płycie krakowskiego Rynku mogą pojawić się dodatkowe drzewa, zgodnie z wolą mieszkańców wyrażoną w Budżecie Obywatelskim – podsumowuje Dorota Szatała, zastępczyni ds. zieleni Dyrektora Zarządu Zieleni Miejskiej.

Wskazano pięć głównych obszarów dla nowych drzew na rynku. Pierwszym z nich jest otoczenie kościoła pw. Św. Wojciecha. Miejsce to ma już historyczne uwarunkowania, a nowa zieleń będzie stanowiła wzmocnienie i poprawę układu nasadzeń w tym miejscu.  Nowe drzewa mogą pojawić się również w otoczeniu Wieży Ratuszowej, gdzie istotne będzie dostosowanie ich formy i wielkości. W ramach realizacji zadania z BO uzupełnione o zieleń mogą zostać pierzeje Rynku, a także sąsiedztwo fontanny w celu stworzenia większej grupy drzew. Koncepcja uwzględnia również propozycję szpaleru drzew po zachodniej stronie rynku. Podstawy do tej lokalizacji nasadzeń wykazało rozpoznanie georadarem, a  także uwarunkowania archeologiczne oraz widokowe.

Jakie warunki dla drzew – nowych i obecnych?

W dokumentacji zwrócono szczególną uwagę na warunki środowiska, tzn. opis i analizę charakterystyki miejsca i jego wpływu na tempo wzrostu drzew. Wprowadzenie drzew na rynek musi być przygotowane w sposób staranny, szczególnie zwracający uwagę na warunki mikroklimatu i miejskiej wyspy ciepła oraz trudne warunki glebowe.

Należy dołożyć starań, by nowe miejsca dla drzew oraz miejsca przygotowywane podczas wymiany tych obecnie najsłabszych, zostały przygotowane tak, aby kolejnemu pokoleniu drzew zapewnić lepsze warunki wzrostowe. W tym zakresie wiele zależy nie tylko od specjalistów, ale także od najemców, użytkowników, służb, którzy z mniejszą lub większą regularnością, stykają się w bieżący sposób z tymi drzewami i mogą bezpośrednio wpływać na nie – pozytywnie bądź negatywnie – podkreśla dr inż. arch. kraj. Wojciech Bobek, kierownik zespołu ekspertów Politechniki Krakowskiej. W odniesieniu do aspektów technicznych, konieczne jest zwiększenie przestrzeni korzenienia się drzew pod płytą rynku oraz stworzenie lepszych warunków glebowych, czyli mniejszego ubicia gleby, lepszej i bardziej efektywnej wymiany gazowo-wodnej, zależnej w dużej mierze od struktury gleby. Istotnym czynnikiem jest również zapewnienie swoistego buforu wokół drzew, tak by zmniejszyć ilość nawet niecelowej antropopresji.

Specjaliści Politechniki Krakowskiej mocno podkreślają w opracowaniu, że chęć posadzenia większej liczby drzew, nie może stać w sprzeczności z takimi wartościami jak: ochrona archeologiczna, ochrona cennych zabytków, widoków i kompozycji, ale także z interesem samych drzew. Drzewa sadzone na krakowskim rynku powinny mieć stworzone odpowiednie warunki przestrzenne, zarówno dla koron, pni, ale także, może zwłaszcza dla systemów korzeniowych, gdyż inaczej nie sprostają pokładanym w nich nadziejom. Stąd nie należy patrzeć na ideę posadzenia drzew w ujęciu ilościowym i nie przedkładać wartości jaką daje ilość nad jakością zieleni i możliwościami jej trwałego zadomowienia – zaznacza dr inż. arch. kraj. Wojciech Bobek

Jakie drzewa na Rynku?

Szczegółowa analiza wszystkich aspektów zaplanowanego działania jednoznacznie pokazuje, że w ujęciu dendrologicznym tylko ograniczona pula gatunków drzew ma szanse na przyjęcie, rozwój i wzrost na płycie Rynku Głównego. – Kompleksowe badania w kontekście doboru gatunkowego uwzględniały m.in. odporność na warunki miejsca, adaptacyjność systemów korzeniowych do nowych warunków, a także kwestie kompozycyjne – mówi dr inż. arch. kraj. Wojciech Bobek.

Pierwszym z zaproponowanych gatunków, mającym udokumentowaną tradycję na krakowskim rynku jest robinia biała. Odmiana ‘Unifoliola’ wskazana została jako odmiana odpowiednia w kontekście warunków miejsca.

Drugim gatunkiem spełniającym wąskie kryteria doboru jest klon polny. Jako gatunek rodzimy, bardzo odporny na suszę i zasolenie, sprawdzony w warunkach miejskich, zwłaszcza w warunkach krakowskich, budzi największe zaufanie pod względem doboru na płytę rynku. Utrzymanie regularnej korony zapewni odmiana ‘Elsrijk’.

Trzecim gatunkiem posiadającym tradycje wzrostu na rynku jest dąb szypułkowy, dobrze znany i ceniony gatunek, będący niezwykle wartościowym drzewem Soliter taki rośnie w bezpośrednim otoczeniu kościoła św. Wojciecha. Stąd w tym otoczeniu zaproponowano użycie kolejnych egzemplarzy w formie kolumnowej. Odmiana ‘Monument’ charakteryzuje się większą odpornością na warunki miejskie oraz mniejszą ekspansywnością korzeni.

Ostatnimi dwoma gatunkami proponowanymi po wschodniej stronie sukiennic są lipy: drobnolistna i srebrzysta. Lipa drobnolistna jest gatunkiem rodzimym i posada wielowiekową tradycję. Odmiany ‘Greenspire’ oraz ‘Brabant’ wpisują się kompozycyjnie w otoczenie oraz spełniają kryterium odporności na warunki miejskie.

Wszystkie wybrane formy gatunki i odmiany zostały szczegółowo przeanalizowane, a dobór zweryfikowany pod względem wielu parametrów.

Kiedy nowe drzewa na Rynku?

Po opracowania studium wykonalności i koncepcji nasadzeń, która uzyskała pozytywną opinię służb konserwatorskich, kolejnym etapem prac będzie przygotowanie opinii geotechnicznych oraz wielobranżowej dokumentacji projektowo-kosztorysowej wraz z uzyskaniem pozwolenia na budowę – podkreśla Jarosław Tabor, zastępca Dyrektora Zarządu Zieleni Miejskiej.

Dokumentacja powinna zostać wykonana do października 2025, co pozwoli, jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, na posadzenie wiosną 2026 r. dodatkowych drzew na płycie Rynku Głównego.