Zamieranie jesionów i rola martwego drewna

Problem zamierania jesionów wyniosłych nie jest zjawiskiem nowym.

Mniej więcej od 1992 roku zaczęło się ono rozprzestrzeniać w Polsce, dotykając zarówno drzewa dojrzałe jak i młode. Zamieranie jesionu nie jest problemem jedynie drzewostanów Krakowa i stało się powszechne w prawie całym zasięgu gatunku. Obecnie jesiony chorują już w ponad 20 krajach w Europie.

Główną przyczyną jest porażenie jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior) przez patogeniczny grzyb Hymenoscyphus fraxineus (= Chalara fraxinea). W wyniku jego rozprzestrzeniania stan zdrowotny jesionu wyniosłego uległ znacznemu pogorszeniu w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci. Grzyb ten został zawleczony prawdopodobnie z obszarów wschodniej Azji, a rodzimy gatunek jesionu wykazuje bardzo dużą podatność na ten patogen.

Choroba ta niestety w sporym stopniu dotknęło m.in. Park leśny Witkowice. Sytuację w tym miejscu pogarsza sztuczne pochodzenie drzewostanu z nasadzeń prowadzonych w latach 1968-1970 na gruntach porolnych. Głównym gatunkiem wprowadzanym na ten teren był jesion wyniosły. Z uwagi na mniejszą różnorodność, drzewostany o sztucznym pochodzeniu są znacznie mniej odporne na procesy chorobowe niż te o pochodzeniu naturalnym przybierając formę choroby wieloczynnikowej. Pierwotnie bardzo duży, około 80% udział jesionu wyniosłego w drzewostanie Lasu Witkowickiego  sprawia, że choroba tego gatunku jest tutaj bardzo widoczna. Jesiony zamierają również w innych częściach miasta, w parkach oraz przy drogach, gdzie jednak najczęściej są systematycznie usuwane i zastępowane nowymi nasadzeniami.

Proces chorobowy drzewa w przypadku zamierania jesionu rozpoczyna się od zasiedlenia przez grzyba pędów oraz drewna przewodzącego wodę utrudniając lub uniemożliwiając pełnienie tej ważnej funkcji. W konsekwencji kolejnym etapem choroby jest utrata przez drzewo znacznej części ulistnienia. Ubytek korony drzewa powoduje postępujące osłabienie, a
w konsekwencji zamieranie drzewa i rozwój innych gatunków grzybów rozkładających drewno w strefie korzeniowej oraz w dolnej części pnia. Do najczęściej obserwowanych należy biały rozkład drewna powodowany przez lakownice Ganoderma spp., której owocniki pojawiają się już w bardzo zaawansowanym etapie rozkładu drewna. Proces ten przebiega nierównomiernie w obrębie drzewa przez co wyżej położone części pnia nie wykazują oznak rozkładu drewna, a co najwyżej oznaki wtórnego zasiedlenia przez owady kambioksylofagiczne.

Tak osłabione drzewa bardzo często ulegają naturalnym wykrotom. Ponadto gwałtowne zjawiska pogodowe w ostatnich latach spowodowały nasilenie zniszczeń w drzewostanach powodując uszkodzenie korzeni oraz liczne zawieszenia się drzew. Stan takiego drzewa i związane z nim zagrożenie wykrotem/wywrotem uniemożliwia pozostawienie go stojącego w miejscu często uczęszczanym przez mieszkańców np. przy ścieżce spacerowej.

Od 2016 roku w lasach komunalnych Krakowa ZZM nie wprowadza tego gatunku w odnowieniach czy w zalesieniach. Na powierzchniach pilotażowych w parkach prowadzono usuwanie opadłych liści jesionu będących rezerwuarem Hymenoscyphus fraxineus. W lasach zarządzanych przez ZZM z dużym udziałem jesionu, gdzie obserwowany jest proces jego zamierania prowadzone są cięcia sanitarne i  ścięte drzewa w zdecydowanej większości są pozostawiane na miejscu lub w pobliżu ich pierwotnej lokalizacji. Rozkładające się drewno pełni szereg korzystnych dla środowiska funkcji, między innymi glebotwórczą, retencji wody opadowej oraz co najważniejsze zapewnia mikrosiedliska dla niezliczonej grupy wyspecjalizowanych organizmów.

Odejście od przedmiotowego sposobu postępowania wymagałoby wprowadzenia znacznie większych restrykcji w udostępnieniu terenu, jak to ma miejsce w niektórych ściśle chronionych rezerwatach przyrody.